آینده پژوهی

آینده پژوهی مطالعه سیستماتیک آینده های ممکن، محتمل و ترجیحی است. این زمینه به کاوش در آینده های جایگزین گسترش یافته و برای بررسی جهان بینی ها و اسطوره هایی که زیربنای چشم انداز جمعی ما هستند، عمیق تر شده است.

دولت ها و رهبران در سراسر جهان به طور فزاینده ای به دنبال آینده نگری سیستماتیک برای مدیریت عدم اطمینان و ایجاد انعطاف هستند. به عنوان مثال، دولت امارات متحده عربی یک وزارتخانه برای آینده دارد و دبیرکل سازمان ملل اخیراً یک اجلاس جهانی آینده را در سال 2023 پیشنهاد کرده است.

آینده‌پژوهان با کسب‌وکارها، دولت‌ها و سایر شرکا همکاری می‌کنند تا سناریوهای آینده را بررسی کنند و به مردم کمک کنند درباره چیزهایی که هنوز اتفاق نیفتاده اند فکر کنند – و برای آن آماده شوند. دکتر استوارت کندی، همکار USC Berggruen و دانشیار طراحی در دانشگاه کارنگی ملون، یک آینده پژوه حرفه ای و طراح تجربه است که به خاطر پیشگامی در آینده های تجربی، طیف وسیعی از شیوه ها برای زنده کردن سناریوهای ممکن از طریق مصنوعات ملموس و داستان سرایی غوطه ور شناخته شده است.

آینده پژوهی – آکادمی دکتر ابراهیم پور

آینده پژوهی چیست؟

علم آینده پژوهی شاخه‌ای از علوم اجتماعی است. دانشی که موازی با تاریخ پیشرفت می‌کند. آینده پژوهی با گذر زمان و پیوستن وقایع به تاریخ، روز به روز رشد و در حقیقت به موازت زمان حرکت می‌کند.

دانشمندان فعال در این رشته، می‌خواهند بدانند که انسان در آینده با چه چیزی روبرو خواهدشد. چه چیز در طول تاریخ همیشه ثابت می‌ماند و چه چیزهایی دست‌خوش تغییر و تحول می‌شود. آن‌ها برای تعیین احتمال وقوع اتفاقات و رویدادهای مختلف، روندهای تاریخی و تغییراتی که در گذشته و حال رخ داده است را مطالعه می‌کنند.

در حقیقت آینده پژوهی، نوعی پیش‌بینی آینده است. دانشی که می‌توان از آن برای برنامه‌ریزی‌های‌ بزرگ اقتصادی، اجتماعی و سیاسی استفاده کرد. آینده پژوهی اگر در راه درست به کار برود، می‌تواند باعث پیشرفت کسب‌وکارها و روند رشد بشر شود. این مسئله در حقیقت با استفاده از تجربه‌ی گذشته و حرکت در راه صحیح به سوی آینده اتفاق می‌افتد.

ارکان آینده پژوهی

آینده پژوهی شامل ارکان زیر می شود:

. پیش فرض ها یا سناریو های آینده، که گویای احتمالات متفاوت برای آینده یک کسب و کار است
. هدف از آینده پژوهی، که دربرگیرنده عواملی همچون منابع انسانی و پیشرفت تکنولوژی است که باید در مطالعات آینده مورد توجه قرار گیرند
. متدولوژی یا روش شناسی، که تکنیک های مورد استفاده در این فرآیند را نشان می دهد
. خروجی آینده پژوهی، که نشان می دهد در حال حاضر باید چه کارهایی انجام دهیم تا برای هر آینده احتمالی آماده شویم
. ویژگی های آینده پژوه، که بیانگر سطح دانش و آگاهی و همچنین خصوصیات اخلاقی فرد محقق است
. افق آینده پژوهی، که تا بی نهایت گسترش می یابد و بر اساس آن، باید به تاثیر اقدامات آتی کسب و کار بر نسل های بعدی و دهه های بعدی توجه کرد.

ضرورت آینده پژوهی

امروزه تغییرات با نرخ سریع تری بوقوع می پیوندند. تغییرات فناوری و متعاقبا تغییر در دیگر جنبه های زندگی، افزایش روز افزون وابستگی متقابل کشورها و ملل، تمرکز زدایی جوامع و نهادهای موجود که بدلیل گسترش فناوری اطلاعات شتاب بیشتری یافته است، تمایل روزافزون به جهانی شدن به همراه حفظ ويژگی های ملی، قومی و فرهنگی و بسیاری عوامل دیگر، لزوم درک بهتر از ”تغییرات“ و ” آینده“ را برای دولت ها، کسب وکارها، سازمان ها و مردم ایجاب می کند.

آينده اساسا قرين به عدم قطعيت است. با اين همه آثار و رگه هايی از اطلاعات و واقعيات كه ريشه در گذشته و حال دارند، می توانند رهنمون ما به آينده باشند. ادامه «تصميم گیری صرفا چندین آينده محتمل بر اساس تجارب گذشته»، غفلت از رصد تغييرات آتی را در پی خواهد داشت و با تلخكامی روبرو خواهد شد.

عدم قطعيت نهفته در آينده برای بعضی، توجيه كننده عدم دور انديشی آنان است وبراي عده ای دیگر منبعی گرانبها از فرصت ها.

مزایای آینده پژوهی

کسب و کارها چگونه باید در هر آینده ممکنی که برای آنها متصور است، به حیات و سوددهی خود ادامه دهند؟ این تنها با پیش بینی صرف ممکن نیست بلکه نیازمند مهارت های گسترده تری است که زیرشاخه آینده پژوهی قرار می گیرد. آینده پژوهی نه تنها مباحث اقتصادی و تجاری، بلکه حتی مسائل روان شناسی را نیز در پیش بینی تحولات آینده مورد نظر قرار می دهد.

بنابراین رهبر یک کسب و کار باید به این موضوع توجه ویژه ای داشته باشد. رهبران پیشتاز باید مهارت آینده پژوهی و آینده نگری را در خودشان تقویت نمایند و یا از کمک متخصصان و محققان خبره در این حوزه بهره ببرند. برای تشخیص ویژگی های رهبری مناسب یا ویژگی های نیازمند تقویت برای رهبری، انجام تست های خودشناسی همچون تست MBTI می تواند کمک کننده باشد:

آینده پژوهی مزایای مهمی برای سازمان ها به دنبال دارد که در ادامه به سه مورد از این مزایای کلیدی اشاره می کنیم:

1. تقویت فرهنگ مشارکتی در سازمان
هنگامی که سطوح مختلف سازمان خود را در گفتگوهای مربوط به آینده درگیر می کنید، از ایجاد فرهنگ مشارکت در سازمان حمایت می کنید. این باعث می شود بتوانید نیروهای کاردان تر را به سازمان خود جذب نمایید و حس عاملیت و معنایی به تجربه کارمندان خود ببخشید.

2. رشد خلاقیت در کسب و کار
توجه به آینده پژوهی در سازمان به رشد خلاقیت، تنوع بخشی به دیدگاه ها، بیان تجربیات، تعیین انتخاب ها و راه های جدید منجر می شود. همچنین ذهن شما و سایر افراد را به روی گزینه هایی که قبلا در دسترس نبودند باز می کند.

3. طراحی محصولات آینده نگر
طراحی و توسعه محصول به طور مستقیم تحت تاثیر نیازهای آینده بازار قرار دارد. به ویژه در دنیای امروز که سرعت تغییرات بسیار بالاست و کسب و کارها باید بتوانند خودشان با با این سرعت هماهنگ کنند. آینده پژوهی به شما کمک می کند تا خطوط تولید و خدمات خود را پیش از قرارگیری در دسترس مشتری متحول نمایید و بر اساس نیاز آتی بازار عمل کنید. برای مثال، یکی از ترندهای جاری که در سال های آینده نیز بسیار بیش از پیش مورد توجه قرار خواهد گرفت، سبز بودن کسب و کارهاست. به این معنا که فعالیت کسب و کارها سمت و سوی سازگاری با محیط زیست را پیدا کند. چک لیست زیر برای مدیران آینده نگر که می خواهند کسب و کار خود را سبز کنند مناسب است:

4. اجتناب از ریسک های بالقوه
شرکت ها می توانند از آینده پژوهی برای درک بهتر ریسک های بالقوه و آمادگی برای رویارویی، اجتناب یا حل آنها استفاده کنند.

5. آمادگی برای مواجهه با تغییرات عمده جهانی
مطالعات آینده یا آینده پژوهی درست مانند یک کتاب علمی تخیلی، ما را با تمام مسائلی که ممکن است به زودی با آنها مواجه شویم آشنا می کند. علاوه بر مسائل مربوط به بازار تجارت، روندهای گسترده و بحران های جهانی ممکن است بر آینده کسب و کارها تاثیر بگذارند. رویدادهای فاجعه آفرین مانند تغییرات آب و هوایی، هوش مصنوعی از کنترل خارج‌شده، سلاح های نانوتکنولوژی، جنگ هسته ای و بیماری های همه گیر می توانند از جمله این ها باشند. یک متخصص آینده پژوه وظیفه دارد راه حل های عملی برای قرارگیری در هر یک از این موقعیت ها را شناسایی کند.

انواع آینده پژوهی – آکادمی دکتر ابراهیم پور

فایده آینده پژوهی

تفکر درباره آینده برای کارها و اقدامات کنونی انسان امری ضروری است. واکنش بدون تفکر به‌ آینده امکان‌پذیر است‌، اما کنش امکان‌پذیر نیست، چرا که عمل نیاز به پیش‌بینی دارد. بدین ترتیب‌، تصویرهای‌ آینده (آرمان‌ها، اهداف‌، مقاصد، امیدها، نگرانی‌ها و آرزوها) پیشران‌های اقدامات فعلی ما هستند. بنابراین‌ آینده امری است که مردم می‌توانند آن را با اقدامات هدفمند خود طراحی کرده و شکل دهند. مردم برای آنکه عاقلانه عمل کنند، بایستی نسبت به پیامدهای اقدامات خود و دیگران آگاهی و شناخت کافی داشته باشند. همچنین واکنش‌های دیگران و نیروهایی را که خارج از کنترل آن‌هاست بررسی کنند. این پیامدها تنها در آینده خود را نشان می‌دهد. بدین ترتیب‌، افراد نه تنها می‌کوشند امور در حال وقوع را بفهمند، بلکه می‌کوشند اموری را که شاید اتفاق بیفتد یا بالقوه امکان وقوع دارد و یا تحت شرایط خاصی در آینده اتفاق خواهد افتاد، نیز بشناسند. افراد با استفاده از این شناخت حدسی موقعیت کنونی خود را تشخیص داده‌، کارهایشان را دنبال کرده‌، از بستر زمان و فضای مادی و اجتماعی می‌گذرند.

اهمیت آینده پژوهی

سرعت تغییرات آنچنان سرسام‌آور است که دیگر نمی‌توان با روش‌های سنتی با آنها کنار آمد. «اگر با تغییرات همگام نشوید، زیر چرخ عظیم تغییر خرد خواهید شد». اما آیا امکانی برای اطلاع یافتن از آینده برای ما وجود دارد؟ قطعا در مورد آینده هیچ چیز یقینی وجود ندارد و این از اصول اولیه آینده‌شناسی است. اما اصل دیگری هم وجود دارد که: انسان می‌تواند در سرنوشت آینده تاثیرگذار باشد. در این میانه دانشی زاده می‌شود که سعی می‌کند با پیش‌بینی عوامل موثر در تغییرات آینده به صورتی دوگانه، هم مهار تغییرات را در دست گیرد و هم جامعه را برای این تغییرات آماده کند.

آینده پژوهی فراتر از پیش‌بینی است و ادعای پیش‌گویی هم ندارد. آینده پژوهی هنر شکل دادن به آینده است، به آن شکل که آینده را می‌خواهیم. کسانی که این دانش را در دست دارند هم‌اکنون هم به آینده جهان به دلخواه و مطلوب خود، شکل می‌دهند. می‌توان کشورها و جوامعی را دید که نتوانستند خود را با تحولات سازگار کنند و از این جهت از هم فروپاشیدند. آنها ذات تغییر را درست نشناختند. آینده‌شناسی از این منظر دانش شناخت تغییرات است. شناخت آینده از حیاتی ترین علوم مورد نیاز هر ملتی است.

مراحلی که برای آینده پژوهی باید طی شود

1. رویکرد غفلت: سرمایه گذاری در تکنولوژی ها و استفاده از ابزار جمع آوری اطلاعات یا تکنولوژی اطلاعات و IT و نگاه به آینده برمبنای علمی، بسیار ناچیز و درحد صفر است. چون در استفاده از رویکردهای شناختی و تصمیم گیری و علمی مهارتی وجود ندارد.
2. رویکرد کناره گیری: بعضی ها دانش آن را پیدا می کنند و سرمایه گذاری می کنند اما اتفاقی که در کشور ما افتاد، روی می دهد. سرمایه گذاری در تجهیزات و فیزیک تکنولوژی است نه در دانش و خرد و نگاه پرسنل. ساختارهای ما پر می شوند از کامپیوترها، اما نگاه و دانش و رویکرد فرهنگ سازمانی مبتنی بر نگاه به آینده نیست.
3. رویکرد شیفتگی: تا حدودی سواد وجود دارد ولی کامل نیست. بنابراین یک اعتماد کاذبی وجود دارد که سپردن تخصص به این دستگاه ها و افراد مرتبط به آنها و تجهیز سازمان ها کمک می کند که ما آینده را بسازیم، در حالی که ما امروز را نساخته ایم.
4. رویکرد یکپارچه: نگرش ها تعدیل می شود و اطلاعات به کار گرفته می شود، نه به عنوان هدف نهایی بلکه به عنوان منبع اصلی سازمان و ابزار نیل به هدف.
لازم است تا یک جامعه از تمام مراحل رد شود تا از نظر فکری، فرهنگی و نگاه از یکطرف و وجود بنیان ها و ساختار از طرف دوم و وجود میزانی از اطمینان خاطر و امنیت کاری به عنوان ضلع سوم، بتواند به آینده مورد نظرخود نگاه کند.

تفاوت آینده پژوهی و آینده نگاری

دو اصطلاح کلیدی «آینده پژوهی» و «آینده نگاری» از مفاهیمی هستند که گاهی به جای هم به کار رفته اند اما تفاوت های آشکاری دارند. آینده پژوهی به عنوان یک حوزه مطالعاتی گسترده که موضوع اصلی شناخت آینده ها (به صورت روشمند و سیستماتیک) است در سیر تکوینی خود با حوزه های دیگری مانند سیاستگذاری و برنامه ریزی تلفیق یافته است و منجر به شکل گیری گرایشی از مطالعات آینده پژوهی شده است که با عنوان «آینده نگاری» شناخته می شود. آینده نگاری که در ابتدا با عنوان «آینده نگاری فناوری» مطرح شده است.

اینگونه تعریف می شود: «فرآیند سیستماتیک و مشارکتی است که در برگیرنده گردآوری و ایجاد چشم اندازهای آینده بلند مدت برای آگاه سازی تصمیمات حال و بسیج اقدامات مشترک است». در آینده نگاری بر دو عنصر مشارکت ذینفعان وبرنامه ریزی تاکید می شود که این عناصر لزوماً در هر مطالعه آینده پژوهی وجود ندارد و به عبارتی تمرکز بر این ارکان است که آن را از سایر مطالعات آینده پژوهی متفاوت می کند.

به علاوه یکی از مشخصه های آینده پژوهی این است که فرآیندی بلندمدت است، یعنی به پالس های دامنه دارتر یا بزرگتر، در بازه زمانی وسیع تری توجه دارد. به عنوان مثال زمانی را در نظر بگیرید که وقتی ما به ساعت نگاه می کنیم، توجه مان به ثانیه ها است یا مثلاً هنگام پرتاب موشک به فضا و خیلی کارهای دقیق نظامی، شما نیازمند دقت در حد ثانیه ها هستید.

یک زمانی هم هست که شما می خواهید یک نگاه عمیق تر و کلی تری داشته باشید؛ مثلاً وقتی که داخل جنگل حاضر هستید ممکن است کودکی که همراه شما است، بپرسد که چرا من جنگل را نمی بینم چون نگاه آن کودک، لازم است نگاهی از بیرون به درون باشد، در حالی که شما داخل هستید، اما پرنده ای که بالای جنگل پرواز می کند، جنگل را می بیند. بنابراین برای آینده، شما باید نگاه خیلی درازمدت و وسیع و کلی داشته باشید.

آینده پژوهی چیست؟ – آکادمی دکتر ابراهیم پور

مهم ترین چالشی که به عنوان آینده پژوه با آن روبرو هستید چیست؟

شاید مهم ترین چالش، نیاز به سواد آینده در فرهنگ باشد. سیاست و روزنامه‌نگاری را در نظر بگیرید، نهادهایی که ذاتاً با آینده سر و کار دارند اما عادت ثابت شده «تخیل دقیق» ندارند. فقدان سواد آینده زمانی آشکار می شود که روزنامه نگاران باهوش از شما می خواهند که پیش بینی هایی را برای مقاله آنها در مورد “آینده” (به شکل مفرد) از هر موضوعی که پوشش می دهند ارائه دهید.

همچنین زمانی که سیاستگذاران، فناوران، صاحبنظران و سایر شخصیت‌های عمومی جریانی مداوم از پیش‌بینی‌های معتبر منتشر می‌کنند، آشکار می‌شود، اما هیچ‌کس بعداً بررسی نمی‌کند تا ببیند چگونه عمل می‌کند، یا نمی‌پرسد این رژیم از تصاویر آینده چگونه ممکن است اعمال شود. برخی از منافع را بیش از دیگران تحت تأثیر قرار داده و در خدمت آنهاست. افزایش سواد آینده جمعی، یا “آینده نگری اجتماعی”، نه تنها در بین سازمان ها، بلکه در سراسر جامعه، راهی ضروری برای همه ما برای عبور از مشکلاتی است که به عنوان یک گونه با آن مواجه هستیم.

هیجان انگیزترین پیشرفت جدید در آینده نگری جمعی چیست و چرا؟

بزرگترین پیشرفت در حال حاضر گسترش سریع کسانی است که کار آینده نگری را آغاز می کنند، اجرا می کنند و در آن شرکت می کنند. فوق العاده هیجان انگیز است. افراد در بخش‌های مختلف، با پیش‌زمینه‌ها و حساسیت‌های فرهنگی، سازمانی و انضباطی متنوع، ابزارهایی را برای ایجاد آینده‌نگری استراتژیک و رویکردهای تجربی آینده به‌ویژه انتخاب می‌کنند و آنها را برای زمینه‌ها و نیازهای خود تطبیق می‌دهند.

مشارکت و علاقه بیشتر از همیشه وجود دارد، که به همان اندازه هیجان انگیز است که دیر شده است. رهبران سازمان‌ها و دولت‌ها نیز به دنبال بهبود رویکردهای آینده‌نگاری خود هستند که در این زمان ضروری است.